Waterbehoefteviewer: nieuw gereedschap voor waterschappen

De bodem mag niet te droog of te nat zijn. Het beheer en toezicht daarop is toevertrouwd aan waterschappen. Onder invloed van de klimaatopwarming en de toenemende verdroging is dat echter de afgelopen drie jaar een lastige taak gebleken. Op basis van satellietdata brengt de Waterbehoefteviewer daarin verandering, om te beginnen voor het land dat boeren in gebruik hebben.

 

Als het te droog is voor de boer, dan sproeit hij toch gewoon? Of het waterschap zet wat stuwen open? Helaas, zo eenvoudig is het niet. Wat voor de agrariër een goed waterpeil is, hoeft dat voor een andere beroepsgroep ter plekke (natuurbeheerders, recreatie, woningbouw etc.) niet te zijn. Bovendien moet met water tijdens droogteperiodes zuinig worden omgesprongen. Een waterschap moet dus met alle belangen rekening houden.

De waterbehoefte rondom Groning in kaart gebracht op 15 augustus 2020 Om de juiste maatregelen te kunnen nemen, is om te beginnen inzicht nodig in wat zich precies afspeelt. Daarom is op verzoek van het Ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit een Waterbehoefteviewer uitgewerkt. Afgelopen zomer konden een aantal waterschappen in de testfase op hun computersysteem zien welk landbouwbouwgewas meer dan 10% slechter groeide dan in het ijkjaar 2017. En dat per werkgebied en periode. Projectleider Wilmer Woudwijk, werkzaam bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) licht toe: “De waterbehoefteviewer zorgt voor ondersteuning bij waterbesluiten in de landbouw, zoals de omgang met sproeiverboden. Het zal ook het overleg tussen provincies, waterschappen en de sector effectiever maken.”

De Sentinel 2 satelliet levert data voor de Waterbehoeftemonitor (beeld: ESA) Onderdelen

De Waterbehoefteviewer bestaat uit verschillende componenten. Natuurlijk is er een rekenmodel, ontwikkeld door Woudwijk en zijn collega’s. Dat model wordt gevoed met verschillende databestanden. Zo beschikt RVO over een database met de soort gewassen die elke boer op zijn land heeft staan. Dat gegevensbestand is nodig, want niet elke teelt heeft even veel water nodig. De Wageningen Universiteit heeft een Groenindex ontwikkeld die per gewas aangeeft wat een 'normale' groei is. De actuele satellietbeelden (Sentinel-2) om de dichtheid van groen op een stuk land te bepalen, komen uit het Europese ruimtevaartprogramma Copernicus. Die werken perfect, want gezonde planten weerkaatsen het zonlicht op een andere manier dan vegetatie met droogtestress. Al deze onderdelen worden gecombineerd in het rekenmodel. Een dashboard toont vervolgens het waterschap hoe de gewassen er nu voorstaan in het veld in afwijking (procenten) van de normale situatie. De vakterm daarvoor is Normalized Difference Vegetation Index (NDVI).

“De aardobservatie-signalen worden hier goed gebruikt. En zeker niet alleen als kaartondergrond”, vindt Joost van Uum, programmacoördinator bij het Netherlands Space Office (NSO), dat in Nederland het gebruik van satellietdata succesvol bevordert. “Als informatiebron is het volkomen geïntegreerd en ondersteunt het onopvallend een dagelijks werkproces van waterschappen.” Het NSO heeft de ontwikkelaars daarvoor in het begin met technisch advies bijgestaan.

 

Nieuwe functies

De monitor wordt deze winter uitgebreid om de informatievraag van de waterschappen nog beter te beantwoorden. Bijvoorbeeld met een functie die zicht biedt op het vochtgehalte in de ondiepe ondergrond (zie ook ons bericht over Owasis). Dat geeft meer zekerheid of de slechte groei werkelijk door droogte komt of andere oorzaken heeft, zoals de veel voorkomende muizenplaag. “Het verhoogt ook de betrouwbaarheid van de droogtegegevens op elke locatie”, merkt Wilmer Woudwijk op.

Tevens worden andere toepassingen van de Waterbehoefteviewer uitgewerkt, zoals voor dijkbewaking en binnenvaart. Bovendien wordt de berekeningsmethode telkens preciezer. De boeren geven hun waarnemingen door aan de RVO, zodat deze vergeleken kunnen worden met de computerberekening. Pas als die niet beter kan, vindt RVO het verantwoord om de droogtegegevens op gedetailleerdere schaal weer te geven.

 

 

Opdrachtgever voor de Waterbehoefteviewer is het Ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit. De concept- en modelontwikkeling en projectleiding is vanaf 2018 in handen van de RVO. Het NSO heeft de opstart bespoedigd, onder meer door haar netwerk in te zetten en technisch advies te geven rond satellietdata. Partners van het eerste uur zijn de Wageningen Universiteit, enkele waterschappen en Rijkswaterstaat. Het Sectoroverleg Droogte, met daarin vertegenwoordigers van het ministerie, de landbouwsector en beheerders van grote terreinen, geeft periodiek feedback.