Waterschappen houden met satellieten zicht op droogte

Hoe droog of nat de grond onder onze voeten precies is, weten we nu in Nederland als nooit tevoren: voor het hele land even gedetailleerd en dat vanuit de ruimte. Sinds kort kunnen alle waterschappen en Rijkswaterstaat tappen uit hetzelfde vaatje: owasis. Hiermee krijgen waterbeheerders beter inzicht in de hoeveelheid vocht in de bodem. Zo kunnen ze de juiste maatregelen nemen, met name als extreem natte en extreem droge situaties worden voorspeld.

Door aanhoudende droogte in 2018 en 2019 is er veel gesproeid. Het lijkt er op dat ook 2020 weer een droog jaar wordt. Bron: Flip Franssen

Dat het in Nederland erg droog is, zal niemand zijn ontgaan. Ook niet dat het dan plotsklaps heel hard kan regenen en dat zo'n bui veel wateroverlast geeft. De grond is nu op veel plaatsen zo droog, dat het water er razendsnel van afloopt in plaats van erin trekt. De klimaatverandering zorgt in Nederland voor extremer weer: meer hittegolven, meer zware buien, ook in de winter. Wanneer de rivieren en riolering het water niet goed meer kunnen afvoeren, staan de waterschappen bijvoorbeeld voor de vraag óf en waar de gemalen, sluizen en/of stuwen ingezet moeten worden. Met owasis hebben zij nu een beter beeld van waar de bodem meer of minder water kan opnemen. Zo kunnen waterbeheerders gezamenlijk het water daarheen geleiden waar het de minste hinder veroorzaakt of hardst nodig is.

Satellieten in plaats van buizen

In Nederland zorgen de waterschappen voor de waterkering, waterkwaliteit en de waterhoeveelheid. Zij regelen het oppervlakte- en grondwaterpeil en bepalen daarmee hoe bruikbaar ons land is om er te wonen, te boeren, te recreëren of te bouwen. Door via sluizen of gemalen het waterpeil te beïnvloeden, beheersen zij de waterbalans: te veel of te weinig water betekent immers overlast of schade. Om goed voorbereid te zijn en extremen te kunnen opvangen, zijn belangrijke vragen: hoe vochtig is de bodem? Hoeveel vocht is er beschikbaar voor de planten? Hoeveel water kan er tijdelijk bij? Het waterniveau peilen de waterschappen al eeuwen, maar vandaag de dag kan dat met satellieten – en als die met radartechnologie werken, ook bij zwaarbewolkt weer.

Joost Heijkers, hydroloog bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden uit Houten is blij: "Het is voor het eerst in de waterschapsgeschiedenis dat wij gedetailleerde kennis hebben van bodemvocht, verdamping en grondwaterstanden. Niet alleen in het hier en nu, maar ook dagen vooruit. En niet alleen van ons eigen gebied, maar van heel Nederland. Met owasis zijn we als sector beter toegerust om dagelijks het water de goede richting op te sturen zonder onnodig te pompen. owasis is een alternatief voor de veel duurdere inzet van bijvoorbeeld duizenden extra grondwaterpeilbuizen.“

Dashboard

Satellieten observeren en meten dagelijks; in het geval van owasis gaat het om diverse factoren die te maken hebben met water op en onder het aardoppervlak. Een computerprogramma vertaalt die metingen in onder meer de hoeveelheid grondwaterverdamping. Samen met meteorologische gegevens wordt al die informatie elke dag samengevoegd in het zogeheten Landelijk Hydrologisch Model. Dat model gebruiken waterspecialisten om het gedrag van grondwater en oppervlaktewaterstromen te bestuderen. Water- en ICT-bedrijf HydroLogic uit Amersfoort koppelt alle data en voegt er ook nog wat essentieels aan toe, zegt Directeur Technologie Maarten Spijker. “Wij vertalen alle beschikbare gegevens in een 'dashboard' voor de klant. Dat zijn informatieschermen die in één oogopslag laten zien hoe de vlag erbij hangt en wat goede reacties kunnen zijn. Zo heeft ieder waterschap elke ochtend een verse kijk op de waterbalans en eventuele problemen van vandaag, morgen en overmorgen.” Ook zijn vergelijkingen mogelijk met statistische data tot 50 jaar terug om te zien hoeveel droger of natter het is dan normaal.
De beschikbare bodemberging laat zien dat het op 20 mei 2020 al behoorlijk droog was.

Een flink aantal waterschappen heeft het owasis-systeem de afgelopen jaren getest en nu is het beschikbaar gekomen voor alle 21. Voorlopig gebeurt dat vanuit het programma 'Slim Watermanagement', waarin waterschappen en Rijkswaterstaat samen methoden bedenken die wateroverlast en -tekort verminderen door het oppervlaktewater in Nederland slimmer te verdelen.“

Het state-of-the-art systeem owasis is ook interessant voor andere sectoren binnen Nederland, zoals de drinkwatersector en onderzoeksinstellingen. Concrete exportmogelijkheden zien de betrokkenen naar Duitsland, België, Zuid-Afrika, Columbia en Australië, landen die met gelijke vraagstukken zitten.

Waterspecialisten

owasis is ontwikkeld met steun van het NSO vanuit het ESA-BASS-programma (Business Applications and Space Solutions), dat door het European Space Agency (ESA) in het leven is geroepen om duurzame satellietdiensten en producten in de markt te zetten. Het Netherlands Space Office (NSO), dat het Nederlands ruimtevaartbeleid uitvoert, faciliteerde de Nederlandse waterspecialisten vanaf 2013 met de haalbaarheidsstudie en de demonstratiefase met ruim een half miljoen euro via het ESA-BASS-programma. Joost van Uum, programmacoördinator bij NSO: “Satellietgegevens zijn een belangrijke informatiebron voor allerlei maatschappelijke toepassingen, zo ook voor het waterbeheer. Owasis is een belangrijke en kansrijke stap in de benutting van satellietgegevens. Dat stimuleren we als NSO graag”.