20 jaar ESA BIC: ‘Startups voorzien de grote trends in de ruimtevaart’

Het Europese ruimtevaart startupprogramma ESA BIC bestaat twintig jaar. Wat begon met een experiment in Nederland, groeide uit tot het grootste netwerk van ruimtevaartincubators ter wereld.

Hoofd van de ESA BICs Niels Eldering was erbij vanaf het begin: ‘In de ruimtevaart zijn startups onmisbaar.’In de ruimtevaart is altijd ruimte voor nieuw talent. Dat blijkt wel uit de cijfers van de Business Incubation Centres van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. In twintig jaar tijd begonnen ruim 1.700 startups uit 22 verschillende landen hun onderneming bij een vestiging van ESA BIC. Niels Eldering maakte ze allemaal mee.

Niels Eldering, Hoofd of ESA BICs

Als je zelf een ruimtevaartstartup zou beginnen, wat voor bedrijf zou dat dan zijn?

‘Eerlijkheidshalve moet ik zeggen dat ik zelf nooit een startup zou beginnen. Het vraagt veel focus, toewijding en volharding voor één idee. Ik mag juist met heel veel verschillende ondernemingen samenwerken. Ik kan ze helpen in de eerste fase van hun ontwikkeling. Dat geeft me de meeste voldoening. Je zou zelfs kunnen zeggen: dat is mijn roeping.’

De allereerste ESA BIC ontstond in 2004 op het terrein van ESTEC in Noordwijk. Wat was het idee?

‘Rond de eeuwwisseling zag je in Europa steeds meer startups opduiken. ESA had al jaren een programma voor kennisoverdracht, maar dat was gericht op volwassen bedrijven die technologie uit de ruimtevaart naar de markt wilden brengen. Dat er een startupprogramma moest komen was toen al duidelijk, maar hoe precies moest nog worden uitgezocht. Dus daar schreef ik in 2002 als bedrijfskundestudent uit Rotterdam mijn masterscriptie over. Het idee was om een incubator op te richten die veelbelovende startups met verschillende toepassingsideeën uit de ruimtevaart selecteert. En ze vervolgens met bedrijfskundige en technische kennis ondersteunt. ESA wilde dat graag zelf proberen. Zo ontstond in 2004 ESA BIC Noordwijk.’

Wat maakte Nederland de juiste voedingsbodem voor zo’n incubatie-experiment?

‘Ik denk dat daar drie redenen voor zijn. Ten eerste: standing on the shoulders of giants. Bij ESTEC in Noordwijk werd al sinds de jaren negentig gewerkt aan valorisatie: kennis en ervaring uit de ruimtevaart naar de markt brengen. Daar konden we met ESA BIC op voortborduren. Ten tweede: de Nederlandse overheid had in die tijd een heel specifiek subsidieprogramma, Subsidie Infrastructuur Technostarters (SIT), dat de ontwikkeling van incubators stimuleerde. En tot slot: die subsidie had weinig beperkende voorwaarden. Zo was er voor startups bijvoorbeeld geen verplichting om na de eerste paar jaar ook in Nederland te blijven. Hierdoor kon ESA BIC echt een proeftuin voor Europa zijn, geboren uit onze handelsgeest en open economie. De gedachte was: met Nederland kun je goed zakendoen, dus kom bij ons, start je bedrijf en laten we samen mooie dingen doen. Dan komt economische groei vanzelf.’

Het bleef niet bij Nederland. Wat veroorzaakte de snelle groei van ESA BIC in Europa?

‘Toen ESA BIC Noordwijk een succes werd, wilden andere ESA-vestigingen het ook proberen. ESOC in Darmstadt en ESRIN in Frascati startten incubators in respectievelijk Duitsland en Italië met de lessen die wij in Nederland hadden geleerd. In 2008 liet het Duitse Beieren zien dat je niet per se een ESA-vestiging nodig hebt om een ruimtevaartincubator te starten. Het belangrijkste ingrediënt is voldoende ondernemerstalent in de regio: mensen om mee samen te werken. Het succes van ESA BIC in Beieren creëerde de casus die nodig was om de deur naar heel Europa open te zetten.’

Wat heeft het ESA BIC programma tot nu toe opgeleverd?

‘We zijn nu met dertig incubators in 22 verschillende landen. Samen hebben ze door de jaren heen bijna 1.700 startende bedrijven geholpen. Van die bedrijven overleefde zo’n 85 procent de eerste drie tot vijf jaar. Nog veel interessanter dan de snelle groei die we hebben doorgemaakt, is begrijpen welke ingrediënten je nodig hebt om in de ruimtevaart een succesvolle ondernemingen te starten. Daar doen we de komende jaren dan ook onderzoek naar, in samenwerking met bedrijfskundefaculteiten zoals die van de Rotterdam School of management aan de Erasmus Universiteit.’

De wereld verandert snel. Hoe is ESA BIC door de jaren heen veranderd?

‘Startups zijn de pioniers van de economie. Zij zijn vaak net iets eerder dan de rest van de markt, omdat ze grote trends en ontwikkelingen voorzien. In de twintig jaar dat ESA BIC bestaat, zag je drie grote ontwikkelingen. De eerste generatie startups bracht hardware uit de ruimtevaart naar andere sectoren toe, zoals de gezondheidszorg en logistiek. De tweede generatie zag de grote belofte van Europese satellietprogramma’s als Galileo en Copernicus. Nog voordat de satellieten gelanceerd werden, maakten zij de weg vrij voor commerciële gebruiksscenario’s. Ze gingen aan de slag met satelliettoepassingen voor onze maatschappij. De huidige generatie richt zich op ‘newspace’: zij bouwen raketten, satellieten of onderdelen daarvan voor een sterk groeiende, internationale ruimtevaarteconomie.’

Welke rol speelt het NSO in het verhaal van ESA BIC?

‘Het NSO financiert het ESA BIC programma in Nederland met middelen van het Ministerie van Economische Zaken, en speelt alleen om die reden al een onmisbare rol. Maar ook inhoudelijk werken we ontzettend nauw samen. Specialisten van het NSO zijn, samen met lokale partners en ESA, betrokken bij de selectie van bedrijven die kunnen toetreden tot de incubator in Noordwijk. Ze kijken daarbij zowel naar de kansen in Europa, als ook naar de nationale ruimtevaartstrategie.’

Wat maakt ruimtevaart zo’n aantrekkelijk domein voor startups?

‘De idealistische benadering is dat ruimtevaart verbindt. Uiteindelijk zijn wij allemaal maar mensen op een klein blauw bolletje in het grote universum. We moeten samenwerken om in dat universum niet alleen te overleven, maar ook verder te komen als mensheid, als samenleving. Startups zijn van nature goed in samenwerken. Aan de andere kant is ruimtevaart een zeer competitieve markt. Het is een markt die gaat over grenzen verleggen, de eerste willen zijn, innovaties bedenken. Dit spanningsveld, samenwerken én competitief zijn, leidt tot een dynamische wereld die nooit verveelt.’

Hoe ziet de komende twintig jaar eruit voor ESA BIC?

‘De komende jaren worden kennis van de ruimtevaart en een goed netwerk nog belangijker. Ik verwacht een grotere betrokkenheid van ESA, omdat zij de kennis heeft die nodig is om hardware te ontwikkelen voor de ruimtevaart. En dat is wat veel startups gaan doen. In eerste instantie gaat veel aandacht uit naar satellietcommunicatienetwerken. In de verdere toekomst ook naar productieactiviteiten in een lage baan om de aarde, bijvoorbeeld van zonne-energie. Hiervoor heb je pendeldiensten nodig, oplaadstations, nieuwe koppelsystemen. Startups zullen met briljante ideeën komen om dit allemaal te ontwikkelen. En een groot deel van hen begint bij ESA BIC.’