‘Voor een archeoloog kan het Satellietdataportaal knap verslavend zijn’

Sinds 2012 koopt het NSO satellietgegevens van Nederland centraal in, om ze daarna kosteloos beschikbaar te stellen aan innovatieve bedrijven en instellingen. Welke successen heeft dit opgeleverd? Wat staat ons nog te wachten? Tien jaar Satellietdataportaal in tien gebruikersverhalen. Vandaag: stadsarcheoloog Nancy de Jong-Lambregts van de gemeente Alkmaar

‘Als stadsarcheoloog ga je natuurlijk het liefst met een schep de grond in. Zoeken naar resten uit het verleden, die verstopt zitten onder de grond. Maar in veel gevallen is dat niet zo eenvoudig. Als het gaat om grond waar niet gegraven mag worden, zoals bijvoorbeeld een beschermd kasteelterrein. In dat geval kunnen satellietfoto’s een uitkomst zijn. Dankzij de beelden uit het Satellietdataportaal kan ik potentiële archeologische vondsten doen zonder de grond te beroeren, vanuit de ruimte!

‘Fijn aan het portaal is dat je kunt scrollen door de tijd. Ik kijk vooral naar beelden van de droogste zomermaanden, bijvoorbeeld van 2018 tot en met 2020. Omdat archeologische resten invloed hebben op de vochthuishouding in de bodem, zie je ze bij grote droogte soms zomaar sporen van oude funderingen, grachten en wallen op de beelden opduiken. Of, zoals laatst, de voormalige toegangsweg tot kasteel de Nieuwburg ten noorden van Alkmaar.

Nancy de Jong-Lambregts, stadsarcheoloog van de gemeente Alkmaar. Bron: fotostudio Wim van der Vlugt

‘Laatst kreeg ik een melding van iemand die een interessante passage had gevonden in een historische bron. Er stond: de wooningen van een oudt edele Vries, de plaats worde mij aangewezen in de kromte van den dijk en zou een deftig slot geweest zijn” Die kromming in de dijk zie je meteen. Dus ik zocht de satellietbeelden op en ging op zoek in de percelen er omheen. Op sommige beelden zitten wolken in de weg, maar in juni en juli 2022 was het droog. Daar zie je inderdaad een heel opvallende ronde contour. Samen met de vinder van de historische bron ben ik dit nu verder aan het onderzoeken met geofysisch onderzoek.

‘Naast mijn werk als stadsarcheoloog bij de gemeente Alkmaar begon ik samen met Rob Gruben twee jaar geleden aan een promotieonderzoek naar de kastelenbouwprogramma’s van Willem II en Floris V. Toen stuitte ik op het werk van Wouter Verschoof. Hij had onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie bij remote sensing in de archeologie onder de titel Digitaal oog voor de archeoloog. Wouter wees me op het Satellietdataportaal. Toen ik dat voor het eerst zag, dacht ik: wow, hier moet ik iets mee!

‘Ik begon meteen al die kasteelterreinen af te speuren naar aanwijzingen in de bodem. Dat is knap verslavend, kan ik je zeggen. En ik ben niet de enige die dat vindt. Ik gaf eens les aan een brugklas. Daarbij liet ik de scholieren naar kasteelterreinen en andere archeologische terreinen zoeken in het Satellietdataportaal. Toen ze klaar waren, gingen ze allemaal op zoek naar beelden van hun eigen omgeving. Het portaal is zo makkelijk in gebruik dat iedereen ermee uit de voeten kan. Zeker de jongere generatie spreekt het aan, zag ik.

‘Voor wie nieuwsgierig is: kijk maar eens op het portaal naar de Oudorperpolder in Alkmaar. Of het kasteel Oud Haarlem. In de satellietbeelden uit droge maanden zie je daar in de grond de overblijfselen van kasteelbebouwing en extra wallen en grachten die je anders niet ziet. En nog eentje: Het middeleeuws bolwerk in Noordlaren. In het weiland zie je door de droogte cirkelvormige patronen van middeleeuwse grachten. Iedereen kan op deze manier niet invasief onderzoek doen, van achter zijn of haar bureau. Ik zie een grote toekomst voor burgers die actief willen worden in de archeologie via citizen science op het Satellietdataportaal.’

Middeleeuwse omgreppelde nederzetting in Holten als verkleuring zichtbaar op satellietbeeld. Bron: Satellietdataportaal

Meer informatie:
Zie ook de satellietdataportaal user stories over archeologische ontdekkingen.