Satellietdiensten helpen herders veilig door Sahel

Je kunt vandaag bij de combinatie van veiligheid en aardobservatiesatellieten natuurlijk denken aan militaire taken, zoals het in de gaten houden van troepenbewegingen. Minstens zoveel innovatie zit hem in diensten die op basis van satellietbeelden dorst, honger en geweld voorkomen. In het dagelijks leven van herders in de Sahel kunnen deze diensten het verschil maken tussen het wel of niet op tijd vinden van water en gras voor hun vee. En dan ook nog zó, dat onderweg bloedige conflicten worden voorkomen met boeren die de doortocht van kuddes over hun land vrezen.

Herders in Mali In de Sahel nemen zowel de temperatuur als erosie veroorzakende hoosbuien toe. De Verenigde Naties schatten dat wereldwijd 80% van de landbouwgrond, waarvan zo'n 50 miljoen mensen leven, gedegradeerd is. Dat leidt er onder andere toe, dat nomadische herders hun trekroutes moeten veranderen. Waar zij eeuwenlang met akkerbouwers afspraken naleefden over landgebruik in de verschillende seizoenen, loopt dat tegenwoordig spaak. Allerhande fenomenen verhogen de frustratie; men zit elkaar veel eerder in de weg. Elk jaar vinden duizenden mensen de dood in conflicten tussen boeren en herders als gevolg van toenemende waterschaarste en bruikbare grond. Het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken investeert, via het G4AW-programma dat door het NSO wordt uitgevoerd, in satellietdiensten die voedselzekerheid verbeteren en in ieder geval de aanleidingen voor conflicten kunnen verminderen.

Zo stuurden herders voorheen een verkenner erop uit per motor of kameel om voedsel te zoeken voor het vee. Nu krijgt men per eenvoudige mobiele telefoon via een callcenter, in de eigen taal, onmiddellijk te horen, of per sms te lezen, in welke richting er – bij vertrek die dag - genoeg water en gewas is. Tegelijk wordt de herder verteld, waar men op akkergebouwgebied van andere boeren kan stuiten, zodat dit eventueel vermeden kan worden. De kans op veesterfte én menselijke slachtoffers is daardoor flink afgenomen, omdat de tocht tijdig en veilig kan worden afgelegd; door klimaatverandering regelmatig over honderden kilometers.

IJken met lokale kennis
Geen wonder dus dat in Burkina Faso in korte tijd zo'n 40.000 herders de weg naar het G4AW-project MODHEM wisten te vinden (Mobile Data for Moving Herd Management). In Mali gaat het om G4AW-project STAMP (Sustainable Technology Adaptation for Mali's Pastoralists), waardoor zo'n 60.000 herders met hun mobiele telefoon in contact staan met een callcenter. De satelliettechnologie wordt door Nederlandse bedrijven geleverd: Satelligence doet dat voor MODHEM en Hoefsloot Spatial Solutions (HSS) voor STAMP. In STAMP worden verschillende sensoren vanuit de ruimte ingezet, voornamelijk uit het Europese satelliet aardobservatieprogramma Copernicus; HSS heeft voor dit doel de resolutie geperfectioneerd: voor oppervlaktes van 10 bij 10 meter is er dagelijkse informatie over de biomassa-kwaliteit en beschikbaar oppervlaktewater. Directeur Peter Hoefsloot heeft jarenlang zelf in Afrika gewoond, ook in de Sahel. “Meewerken aan projecten die hier vrede en veiligheid bevorderen, is wat ik het liefste doe. Daar is onze meerwaarde substantieel, zeker nu we die combineren met de expertise van de lokale partners.”

Bij G4AW projecten wordt veel gebruik gemaakt van Sentinel satellieten uit het Europese Copernicus programma. (beeld: ESA) Hij doelt in dit geval vooral op de Malinese NGO Tassaght, die informatiediensten levert, bijvoorbeeld over marktprijzen voor vee, voer en de kwaliteit van de graslanden. Er wordt gewerkt met een team van herders dat de satellietdata aanvult met hun lokale ervaringen en waarnemingen. Bijvoorbeeld: een bron kan na regenval op satellietbeelden verschijnen, maar als herders weten dat die bron meestal na vijf dagen opdroogt, wordt de satellietinformatie daarmee geijkt. Mede hierdoor wordt de betrouwbaarheid van de dienstverlening door 98% van de gebruikers geprezen en blijven ze die ook benutten. Ze betalen een lage abonnementsprijs, maar hun melkproductie is met bijna 10% toegenomen, terwijl de veesterfte flink is gedaald. “En ze kunnen de lont langer uit het kruitvat houden”, voegt Hoefsloot eraan toe.

Van project naar business

Veiligheid en water zijn in de Sahel dus twee kanten van dezelfde medaille. Lis Mullin Bernhardt, zoetwaterexpert bij de Verenigde Naties, beklemtoont de waarde van STAMP, juist ook voor die natte kant. “Projecten als deze zijn een belangrijke aanvulling op die van de VN in het managen van zoetwaterecosystemen en de hulp aan gemeenschappen die getroffen zijn door ernstige droogte. We beschouwen satellietbeelden als een krachtig hulpmiddel.“ Vanaf 2019 is STAMP+ in meer Malinese regio’s operationeel. Het voortgezette project heeft de ambitie 45.000 nieuwe gebruikers te registreren in 2020. Wat in 2015 begon als een project dat voor 70% op subsidie van het Netherlands Space Office draaide binnen het G4AW-programma, is duidelijk op weg naar meer financiële zelfstandigheid onder de merknaam GARBAL. Eind 2021 moet de business case zodanig ontwikkeld zijn dat het zichzelf kan bedruipen. Voorlopig met private en publieke middelen vanwege de ongewone veiligheidsrisico’s in meerdere regio’s waar wordt samengewerkt. SNV (Netherlands Development Organisation) werkt hiervoor samen met Orange Mali, een wereldwijde aanbieder van mobiele telefonie. In Burkina Faso wordt het zusterproject voortgezet als MODHEM+. Ook hier zal projectuitbreiding en verzelfstandiging de businesscase versterken. In januari 2020 heeft Orange Burkina het contract getekend om hier ook de merknaam GARBAL te vestigen. “In projecten als deze zijn alleen maar winnaars, zonder dat een partij zijn winst behaalt ten koste van een ander,” zegt Adri Bakker, adviseur bij het Netherlands Space Office tot slot.

Het Geodata for Agriculture and Water-programma is een initiatief van het Netherlands Space Office en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Sinds de start in 2015 hebben al ruim 1 miljoen kleinschalige boeren & herders satelliet-informatiediensten benut via 25 projecten in 15 Afrikaanse en Aziatische landen.

Op 20 en 21 februari organiseert het Ministerie van Buitenlandse Zaken een conferentie over Peace & Security. Het NSO neemt deel aan een workshop en de G4AW-projecten STAMP en MODHEM zullen daar gepresenteerd worden door SNV.